یادگیری مشارکتی و تدریس زبان انگلیسی ( روش کارآیی تیمی)

یادگیری مشارکتی و تدریس زبان انگلیسی ( روش کارآیی تیمی)

با توجه به تغییرات و پیشرفت های سریعی که در علوم روی می دهد ، دانش آموزان ما نیازمند روش هایی هستند که از طریق آن ها به مهارت های یادگیری دست یابند تا خود بتوانند علوم را بهتر و سریع تر و همگام با پیشرفت ها بیاموزند. روش " یادگیری مشارکتی " یا " آموزش از طریق همیاری " دانش آموزان را در این امر یاری می دهد. یادگیری مشارکتی خود شامل 5 روش است که عبارتند از :  

 1. کارآیی تیمی 2. تدریس اعضای تیم . 3. قضاوت عملکرد . 4. قضاوت طرز تلقی . 5. حل مسأله . از میان این روش ها، نگارنده دو روش :" کارایی تیمی " و " حل مسأله " را با توجه به مسائل آموزشی ایران ، برای تدریس زبان انگلیسی مناسب تشخیص داده است و از بین این دو ، روش کارایی تیمی را جذاب تر می داند. به همین دلیل روی این روش تأکید و تمرکز دارد.

روش کارایی تیمی 10 مرحله دارد که عبارتند از :

1. مشخص کردن هدف های آموزشی توسط معلم ؛ 

2. ارزشیابی تشخیصی توسط معلم ؛ 

3. ارائه محتوای درس توسط معلم ؛ 

4. مطالعه انفرادی دانش آموزان ؛ 

5. ارائه سؤال ها به دانش آموزان توسط معلم و پاسخ دادن به آن ها ؛ از سوی فراگیران 

6. تشکیل گروه های دانش آموزی توسط معلم ، برای بحث روی جواب ها و رسیدن دانش آموزان به یک جواب مشترک ؛ 

7. دادن پاسخ درست به سؤال ها توسط معلم و نمره دادن هر دانش آموزان به خود و تصحیح ورقه مشترک گروه توسط سر گروه ؛ 

8. ثبت نمرات در جدول و تفسیر جدول توسط معلم ؛ 

9. ارزشیابی پایانی توسط معلم و پاسخ انفرادی دانش آموزان ؛ 

10. بازخورد توسط معلم .

در این مقاله ، روش کارایی تیمی ، مراحل آن ، نقاط ضعف وقوت آن و نکاتی که در اجرای آن باید در نظر گرفته شوند ، با مثال کافی توضیح داده شده اند.

الف ) مقدمه 

آینده ای که امروزه پیش بینی می شود از راه خواهد رسید . اگر ما بدانیم که آینده چگونه باید باشد ، می توانیم بر آن تأثیر بگذاریم. فرزندان ما در کلاس های درس از روش هایی بهره می گیرند که پنجاه سال پیش به کار می رفت و اگر ما می خواهیم آنان را برای آینده آماده کنیم ، باید درک درستی از روش های آموزشی نوین پیدا کنیم. یکی از بزرگان گفته است : " من معلمی را می پرستم که اندیشیدن را به من بیاموزد نه اندیشه ها را."

از آن جا که قواعد علمی و دانش بشری دائماً در حال پیشرفت و جایگزینی هستند ، ما باید به دانش آموزان مهارت های فراگیری علوم را هم بیاموزیم تا هیچ گاه در تنگناه قرار نگیرند. " یادگیری مشارکتی " یا "آموزش از طریق همیاری " ، رویکردی جدید در آموزش دنیاست که هدف های عمده آن عبارتند از : درگیر کردن دانش آموزان در فرایند یادگیری ، از بین بردن حالت تک بعدی ومعلم محور کلاس ها ، و ایجاد علاقه و انگیزه به یادگیری فعال1 در دانش آموزان.

با توجه به مشکلات فعلی در جامعه ما که انگیزه تحصیل را در دانش آموزان و به خصوص پسران ، تاحدود زیادی از بین برده است ، اگر روشی بتواند این انگیزه را به آن ها برگرداند و به کلاس و درس علاقه مند کند ، باید از آن استقبال کرد.

در کار گروهی ، دانش آموزان مهارت هایی مانند : مشورت کردن ، فرماندهی و سازماندهی راهم می آموزند (جانسون و جانسون 1990) . در این روش ، معلم تدریس نمی کند ، بلکه نقش راهنما را دارد و فقط اشکالات را رفع می کند. وظیفه یاد دادن و یادگیری به عهده دانش آموزان است ( نظری صارم ، 1379) . یادگیری مشارکتی شامل پنج روش است که عبارتند از :

1. کارایی تیمی ؛ 

2. تدریس اعضای تیم ؛ 

3. قضاوت عملکرد ؛ 

4. قضاوت طرز تلقی ؛ 

5. حل مسأله .

با توجه به این که رشته تحصیلی نگارنده زبان انگلیسی است و با توجه به مطالعات و تجربیات شخصی خود ، برای تدریس زبان انگلیسی در مدرسه ها ، روش کارایی تیمی را مناسب ترین روش می داند و به همین دلیل توضیحات و مثال این مقاله در مورد این روش است. نکته مهمی که باید متذکر شد ، این است که اولاً برخلاف تصور بعضی همکاران ، در این روش ، اقتدار معلم که لازمه کنترل کلاس است ، از بین نمی رود. ثانیاً این روش باید دقیق وکامل اجرا شود ؛ در غیر این صورت ، اثر بخش نخواهد بود.

ب ) روش کارایی تیمی ( یک مثال )

1. مشخص کردن هدف های آموزشی ( معلم ) 

مثلاً : دانش آموزان متن کوتاهی درباره میمون ها می خوانند و در پایان سعی می کنند به پنج سؤال چهار گزینه ای که بعد از متن می آید ، پاسخ درست بدهند. 

2. ارزشیابی تشخیصی ( معلم ) 

معلم از دانش آموزان دو سؤال می پرسد : " به نظر شما میمون ها چه خصوصیاتی دارند و میمون ها چه چیزهایی را می توانند یاد بگیرند ؟"

این سؤالات توسط دانش آموزان داوطلب پاسخ داده می شود و معلم پاسخ های درست را روی تابلو می نویسد. 

3. ارائه محتوای درس (معلم )

معلم متن درس و گاهی متن و سؤالات را با هم به دانش آموزان می دهد. 

4. مطالعه به صورت انفرادی (دانش آموزان )

5. ارائه سؤالات به دانش آموزان ( معلم ) و پاسخ دادن انفرادی ( دانش آموزان ).

6. تشکیل گروه ها ( معلم ) و بحث روی جواب ها و رسیدن به یک جواب مشترک ( دانش آموزان )

معلم کلاس را به چند گروه مساوی تقسیم می کند ( حداقل تعداد افراد گروه 2 نفر و حداکثر 6 نفر است ).

باید توجه داشت که ترکیب کلی گروه ها تا حد امکان متجانس باشد. بهترین روش برای کار ، روش قرعه کشی تیم های فوتبال جام جهانی است. یعنی دانش آموزان قوی و ضعیف باید بین تمام گروه ها پخش شوند. نکته دوم این که این گروه ها در طول سال تحصیلی نباید ثابت بمانند و برای مباحث جدید گروه های جدیدی تشکیل شوند. این کار باعث آشنایی و صمیمیت هر چه بیش تر دانش آموزان کلاس با یکدیگر می شود. 

بعد از تعیین گروه ها ، معلم یک نفر از هر گروه را به عنوان رئیس و یک نفر دیگر را به عنوان منشی گروه انتخاب می کند. رئیس گروه وظیفه ایجاد هماهنگی ، رفع نهایی اختلافات ، انجام رأی گیری در موارد اختلاف ، ارتباط با معلم و درگیر کردن همه اعضای گروه خود را با تکلیف داده شده به عهده دارد. منشی اکثریت اعضای گروه را می نویسد. توضیح این که اعضای گروه حق دارند برای گروه خود اسم تعیین کنند. 

اگر در هرجلسه ، متناسب با موضوع جلسه اسم گذاری صورت گیرد ، بهتر است مثلاً در یک جلسه از اسامی گل ها ، در جلسه های بعد از اسامی حیوانات ، شهرها ، کوه ها ، رنگ ها و مانند آن ها . این کار باعث تنوع ، جذابیت وجالب تر شدن رقابت گروه ها می شود ؛ ضمن این که خود اسامی انتخاب شده ممکن است نکات قابل تفسیری داشته باشند. لازم است رؤسا و منشیان گروه ها در جلسات بعد عوض شوند.

7. دادن پاسخ به سؤالات ( معلم ) و نمره دادن انفرادی ( دانش آموز ) و نمره دادن به پاسخنامه مشترگ گروه ( رئیس گروه ):

معلم پاسخ صحیح سؤالات را ارائه می دهد ، دانش آموزان برگه های انفرادی خود را نمره می دهند و سپس رئیس هر گروه ورقه گروه را تصحیح می کند. 

8. ثبت نمرات در جدول وتفسیر جدول ( معلم ) :

معلم روی تابلو جدولی می کشد 

نکته 1: به جای A،B و… اسامی انتخاب شده توسط گروه ها را می نویسیم . 

نکته 2: نمره مؤثر بودن یادگیری را بر اساس فرمولی که در زیر نویس آمده است محاسبه می کنند. 2 

نکته 3: رتبه بندی گروه ها بر اساس " نمره مؤثر بودن یادگیری " تعیین می شود ، یعنی گروهی که کار گروهی آن ها از کار انفرادی آن ها بهتر باشد ، رتبه بالاتری کسب می کنند.

نکته 4: چنانچه معدل نمرات اعضای گروه از نمره ورقه مشترک گروه بیش تر باشد ، نشان دهنده این است که اعضای گروه مورد نظر همکاری مناسبی با هم نداشته اند. در این حالت نمره مؤثر بودن یادگیری منفی خواهد بود. 

نکته 5: چنانچه به هر دلیل قادر نباشیم گروه های متجانسیتشکیل دهیم ، این کار مشکلاتی به بار می آورد ؛ از جمله ، وقتی اعضای یک گروه و نمره ورقه مشترک گروه به هم نزدیک خواهد بود. در نتیجه نمره مؤثر بودن یادگیری و رتبه گروه پایین می آید. بنابر این در گروه بندی ها باید دقت زیادی اعمال کرد و در این زمینه شناخت معلم از دانش آموزان بسیار مؤثر است.

نکته 6: از تقسیم بندی دانش آموزان به زرنگ و تنبل خودداری کنیم وبه جای آن اصطلاحات قوی و ضعیف به کار ببریم.

9. ارزشیابی پایانی ( معلم ) و پاسخ دادن انفرادی ( دانش آموزان)

معلم ، گروه ها را منحل می کند و سپس بر اساس متن قبلی سؤالات دیگری در اختیار تک تک دانش آموزان قرار می دهد و بعد از زمان تعیین شده ورقه ها را می گیرد. 

10- بازخورد (معلم )

معلم در اولین فرصت ممکن باید نمرات آزمون پایانی را به دانش آموزان اعلام کند. از آن جا که دانش آموزان بعد از هر گونه آزمونی مشتاق و حتی نگران نمره خود هستند ، اگر کلید آزمون ها فوراً به آن ها داده شود و به نمرات هم سریعاً اعلام شود ، در یادگیری آن ها بسیار مؤثر است. 

باید به خاطر داشت که خود برگزاری آزمون ها ، نوعی آموزش هستند و برگزاری آزمون های منظم و ارزشیابی تدریجی هم از این منظر قابل توجیه هستند. بعضی متخصصان آموزشی حتی پیشنهاد می کنند که انواع آزمون ها را وسیله تدریس قرار دهیم ؛ یعنی از یک نکته چند سوال به دانش آموزان بدهیم و جواب ها را به بحث بگذاریم و سپس نکته مورد نظر را از دل سؤالات آزمون بیرون بکشیم .

فرض کنیم سه گروه پنج نفره داشته ایم که حاصل کار آن ها به قرار زیر است : 

گروه اول : زاگرس 

نمرات انفرادی اعضای گروه : 20- 19-17-17-15 

نمره ورقه مشترک گروه : 18

گروه دوم : دماوند 

نمرات انفرادی اعضای گروه : 20-20-16-16-12 

نمره ورقه مشترک گروه : 15

گروه سوم : الوند 

نمرات انفرادی اعضای گروه : 20-20-19-18-18 

نمره ورقه مشترک گروه : 20

این نمرات را در جدول می بینید :

1. رتبه بندی گروه ها بر اساس میزان مؤثر بودن یادگیری تعیین می شود. در این کلاس اعضای گروه زاگرس کار گروهی بهتری داشته اند ؛ به طوری که معدل نمرات اعضا از نمره ورقه مشترک گروه پائین تر است و این نشانه اثر بخشی کار تیمی است ، بنابر این رتبه اول را دارند. 

2. معدل نمرات اعضای گروه الوند (19) از همه بیش تر است ، اما حاصل کار گروهی پائین است و رتبه دوم را کسب کرده اند. همان طور که از کم ترین و بیش ترین نمره اعضای گروه (18 و 20) 

می توان فهمید ، آن ها تقریباً همگی قوی بوده اند که این البته اشکال مهمی است. 

3. نمره مؤثر بودن یادگیری گروه دماوند منفی شده است و نشان می دهد که کار انفرادی اعضای این گروه از کار گروهی آن ها قوی تر بوده است . این ضعف در کار گروهی ممکن است به دلیل عدم توانایی سر گروه در سازماندهی افراد ، تسلط یک یا دو نفر بر کل اعضای گروه و یا عدم بحث و همفکری اعضا باشد و این هماشکال مهمی است.

ج ) چند نکته مهم 

1. درستی این روش به همکاری دانش آموزان و وجود اعتماد بین معلم و دانش آموزان بستگی دارد. البته ارزشیابی پایانی که باید ملاک اصلی نمره دادن به دانش آموزان باشد، به صورت انفرادی وزیر نظر کامل معلم انجام می شود. بهتر است معلم نمره ورقه مشترک گروه را هم برای اعضای گروه یادداشت کند. اما در نمره کارنامه دانش آموزان ، اهمیت کم تری برای آن قائل شود. حتی می توان ورقه یک گروه را به گروهی دیگر داد تا تصحیح کند. 

2. توصیه می شود معلمان همه رشته ها ، روش مطالعه " SQ4R" را به دانش آموزان بیاموزند. این روش از بخش های زیر تشکیل می شود : "Survey " ( مطالعه عمیق ) ،" Question" (ارائه سؤال ) ،"Review" ( مرور محتوای درسی ) ،" Respond" (پاسخ به سؤالات ) ،" Repetiton" ( تکرار نکات اصلی ) و " Write the Summory" ( نوشتن خلاصه مطلب ).

3. بهتر است کتاب های دانش آموزان کنترل شود تا کسی قبلاً و مثلاً با کمک حل المسائل به سؤالات پاسخ نداده باشد. سؤالات ارزشیابی پایانی هم بهتر است توسط معلم مطرح شوند.

نتیجه گیری 

همان طور که ذکر شد، در روش آموزش از طریق همیاری ، هرچند به دانش آموزان نقش زیادی واگذار شده است ، اما هنوز هم معلم نقش کلیدی و مهمی دارد. یکی از ایرادات مهمی که ممکن است بعضی از همکاران به این روش وارد بدانند ، کمبود وقت است . پاسخ این است که در مدرسه هایی مانند مدرسه های نمونه دولتی ، شاهد ، غیر انتفاعی و مانند آن ها که معمولاً یکی دو ساعت به ساعات هر درس اضافه شده است و تعداد دانشآموزان هم زیاد نیست ، این روش کاملاً جواب می دهد. در مورد مدرسه های عادی هم این روش قابل اجرا است و نویسنده خود این روش را در هر دو نوع مدرسه با موفقیتت تجربه کرده است. البته در مدرسه های عادی ، به دلیل کمبود وقت ، می توان حداقل برای تنوع در کلاس ها ماهی یک بار این روش را اجرا کرد.یادمان باشد انگیزه دادن و ایجاد نشاط هنگام یادگیری هنر معلم به حساب می آید. این روش در این زمینه ، کمک زیادی به ما می کند.

پی نوشت :

1. ActiveLearning

2. معدل نمرات اعضای گروه – نمره ورقه مشترک گروه = نمره مؤثر بودن یادگیری 

منابع 

1.آقازاده ، محرم (1380) . " ساختار یادگیری از طریق همیاری " . " تکنولوژی آموزشی " . اردیبهشت ماه . شماره 8. صفحه 27-21

2. نظری صارم ، یحیی ( 1379) . " یادگیری مشارکتی ". جزوه کلاسی ضمن خدمت. 

3. Davidson , N (Ed.) (1990) .Cooperative Leaning in mathematics .N.Y. Addison – Wesley

4. Johanson , W. and Johanson , T (1990) .social skills for successful groupwork . " Educational Leadereship ". Jan -1990-P .33

5. Schniedewind , N. and Davidson , E. (1987) . Cooperative learning Cooperative lives . Dubugue , lowa : Wm. C. Brown company Publishers